Ψύλλος

Γενικά

Οι ψύλλοι ανήκουν στην τάξη των εντόμων Siphonaptera. Στην τάξη αυτή υπάγονται 2500 περίπου γνωστά είδη. Τα περισσότερα είδη αποτελούν εξωπαράσιτα των θηλαστικών, ενώ ένας μικρός αριθμός παρασιτεί τα πτηνά

Οι ψύλλοι μπορούν να μεταδώσουν ως ενδιάμεσοι ξενιστές ή μεταφορείς, διάφορα παράσιτα, ιούς και βακτήρια

Βιολογία - Χαρακτηριστικά

Οι ψύλλοι είναι πλήρους μεταμόρφωσης έντομα (ολομετάβολα έντομα)

O κύκλος ζωής του ψύλλου περιλαμβάνει τέσσερα στάδια: αυγό, προνύμφη, νύμφη και ενήλικο έντομο, η διάρκεια των οποίων εξαρτάται κατά πολύ από τη θερμοκρασία και την υγρασία του περιβάλλοντος 

Τις περισσότερες φορές το μέγεθος της προσβολής είναι μεγαλύτερο από όσο αρχικά υπολογίζεται καθώς ποσοστιαία, η ύπαρξη ψύλλων σε ένα περιβάλλον προσβολής διαμορφώνεται συνήθως ως εξής:

• Αυγά 50%
• Προνύμφες 35%
• Νύμφες 10%
• Ενήλικα Έντομα 5%

Κάθε θηλυκός ψύλλος μπορεί να εναποθέσει τα αυγά του είτε σε διάφορα είδη οργανικής ύλης είτε και πάνω στον ξενιστή

Τα αυγά είναι σχήματος ωοειδούς, λεία, μικρά, υπόλευκα με μαλακό κέλυφος και καλύπτονται με ένα λεπτό στρώμα κολλώδους ουσίας στην οποία προσκολλάται σκόνη και διάφορα μικροσκοπικά σωματίδια

Kατά τη διάρκεια της ζωής του, ο θηλυκός ψύλλος γεννά συνολικά από 300 έως 1000 αυγά με ρυθμό από 3 έως 25 αυγά κάθε ημέρα

Η διάρκεια ζωής των ενηλίκων ψύλλων κυμαίνεται από 10 ημέρες έως και 5 χρόνια ενώ μπορούν να ζήσουν χωρίς τροφή μέχρι και 1 χρόνο

Τα άλματα των ψύλλων είναι 20cm κάθετα και 40cm οριζόντια και γι'αυτό το λόγω τα τσιμπήματα περιορίζονται "χαμηλά"

Οι προνύμφες είναι σκωληκόμορφες και συνήθως ερυθρόχροες ενώ καλύπτονται εξωτερικά από μεγάλο αριθμό σκληρών τριχών. Έχουν μασητικού τύπου στοματικά μόρια και τρέφονται με διάφορες οργανικές ουσίες του περιβάλλοντος καθώς και με αίμα που βρίσκεται στα κόπρανα των ενηλίκων ψύλλων

Η ανάπτυξη των προνυμφών ολοκληρώνεται σε 10-21 ημέρες και κάτω από δυσμενείς συνθήκες (έλλειψη τροφής, χαμηλές θερμοκρασίες ) παρατείνεται για περισσότερες από 200

Μόνο οι ενήλικες ψύλλοι τρέφονται με αίμα για να επιβιώσουν όπως και για την παραγωγή των αυγών. Οι ενήλικες ψύλλοι βρίσκονται τον περισσότερο χρόνο πάνω στα ζώα, όπου συνήθως εναποθέτουν και τα αυγά τους. Τα αυγά συχνά πέφτουν από το τρίχωμα των ζώων και ως εκ τούτου τα ανώριμα στάδια των ψύλλων (αυγά και προνύμφες), βρίσκονται κυρίως στο περιβάλλον των ζώων, στα σημεία όπου το ζώο αναπαύεται ή περνάει τον περισσότερο χρόνο του, στο δάπεδο, μέσα ή κοντά σε ρωγμές και σχισμές, σε σκεπάσματα ύπνου - στρωμνές κατοικίδιων, στα χαλιά, κάτω από έπιπλα

Γενικά τα αυγά εκκολάπτονται σε σχετικά σύντομο διάστημα (1-16 ημέρες) και οι προνύμφες (μικροσκοπικά σκουλήκια) που εξέρχονται, παραμένουν κρυμμένες σε χαλιά, κάτω από έπιπλα και σε άλλα προστατευμένα σκιερά σημεία

Οι προνύμφες (μετά από λίγες ημέρες έως μήνες) μετατρέπονται σε νύμφες μέσα σε κουκούλια που κατασκευάζουν. Από αυτό το στάδιο (που διαρκεί λίγες ημέρες έως μήνες σε χαμηλές θερμοκρασίες) αναδύονται οι ενήλικες ψύλλοι

Οι νύμφες στα κουκούλια είναι ανθεκτικές σε εντομοκτόνα. Η ανάδυση των ενήλικων ψύλλων από τα κουκούλια διεγείρεται από την κίνηση, την πίεση ή τη ζέστη και μπορεί να καθυστερήσει μέχρι να διέλθει ένας ξενιστής - ζώο, που το αντιλαμβάνονται κυρίως από κραδασμούς στο περιβάλλον

Oι ψύλλοι γίνονται πρόβλημα όταν δεν είναι διαθέσιμος ξενιστής της προτίμησής τους, όπως συμβαίνει συχνά μετά το θάνατο ενός κατοικίδιου ζώου ή σε οικίες όπου ζούσε προηγουμένως κάποιος σκύλος ή γάτα, καθώς οι ψύλλοι στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης μπορούν να παραμείνουν σε χαλιά και ήσυχες γωνίες στο πάτωμα μέχρι ένα έτος. Όταν η οικία αυτή κατοικείται ξανά, τότε οι ψύλλοι μπορούν να εξελιχθούν σε ενήλικα άτομα

Υγειονομική σημασία 

Το τσίμπημα του ψύλλου στον άνθρωπο προκαλεί τοπικό ερεθισμό και συνήθως κνησμό, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζεται στα κάτω άκρα. Συχνά τα τσιμπήματα είναι σε ομάδες ή σε γραμμές. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί τοπική αλλεργική αντίδραση (αλλεργική δερματίτιδα) ή δευτερογενής επιμόλυνση. Η τοπική αντίδραση του δέρματος μπορεί να εμφανισθεί μέσα σε λεπτά ή μπορεί να καθυστερήσει για ώρες ή ακόμη και ημέρες.

Συγκεκριμένα είδη ψύλλων μπορούν να μεταδώσουν στον άνθρωπο ασθένειες, όπως o ενδημικός τύφος και η πανώλη (με ξενιστές τρωκτικά) και άλλες ρικετσιώσεις. Περιστατικά ενδημικού τύφου αναφέρονται και στην Ελλάδα, ενώ πανώλη δεν έχει καταγραφεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες (εδώ και πάνω από μισό αιώνα). Oι ψύλλοι των γάτων και των σκύλων αποτελούν ξενιστές εντερικών παρασίτων (tapeworms) σε γάτες, σκύλους και τρωκτικά, που προσλαμβάνουν αυτά τα παράσιτα όταν καταπίνουν τους ενήλικες ψύλλους που τα περιέχουν, ενώ περιστασιακά το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε παιδιά, τα οποία μπορεί να καταπιούν ψύλλους όταν παίζουν με τα κατοικίδια ζώα.

Καταπολέμηση

Η πιο σημαντική αρχή για την καταπολέμηση των ψύλλων είναι ότι πρέπει να γίνεται την ίδια στιγμή τόσο στους ξενιστές (ζώα) όσο και στον περιβάλλοντα χώρο, εντός της οικίας ή και σε εξωτερικούς χώρους (όπως χώροι ανάπαυσης των ζώων)

Τα μέτρα καταπολέμησης πρέπει να εστιάζουν σε όλα τα μέρη όπου μπορούν να υπάρχουν ψύλλοι κάθε σταδίου. Oι ενήλικες ψύλλοι βρίσκονται τον περισσότερο χρόνο στα ζώα, ενώ οι νεο-αναδυόμενοι ψύλλοι, οι προνύμφες και οι νύμφες βρίσκονται στο περιβάλλον

Ιδιαίτερα:

1. Προτείνεται σχολαστικός καθαρισμός του χώρου αναπαύσεως των κατοικίδιων ζώων, σε τακτά διαστήματα, προκειμένου να απομακρυνθούν τα ανώριμα στάδια των ψύλλων

• Πλύσιμο σε υψηλή θερμοκρασία με σαπούνι (ή με σαμπουάν για ζώα με αντιψυλλικό εντομοκτόνο) ή στεγνό καθάρισμα, σιδέρωμα και τακτική αλλαγή (ή απόρριψη) των σκεπασμάτων ύπνου, στρωμνών και ενδυμάτων των ζώων (πλύσιμο σε εβδομαδιαία βάση)
• O καθαρισμός του χώρου διαμονής και ανάπαυσης των κατοικίδιων πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα με τα μέτρα καταπολέμησης των ψύλλων στα ίδια τα ζώα, ώστε να προλαμβάνεται η επαναμόλυνσή τους (ιδανικά την ίδια ημέρα)

2. Τακτικός και σχολαστικός καθαρισμός των επιφανειών, ιδίως όπου μπορεί να βρίσκονται ψύλλοι, προνύμφες ή αυγά, σε ρωγμές και σχισμές στο πάτωμα και κατά μήκος των τοίχων

3. Σχολαστικό σκούπισμα με ηλεκτρική σκούπα (καθημερινά για τουλάχιστον μια εβδομάδα), με ιδιαίτερη προσοχή σε χώρους όπου αναπαύονται και περιφέρονται τα κατοικίδια, σε πάτωμα, μοκέτες, χαλιά, σε όλα τα έπιπλα με κάλυμμα, όπως καναπέδες (και κάτω από τα μαξιλάρια), σε ρωγμές και σχισμές στο πάτωμα και κατά μήκος των τοίχων, σοβατεπί και ντουλάπες, πίσω και κάτω από έπιπλα (π.χ. καρέκλες, κρεβάτια), μαξιλάρια, κατά μήκος των τοίχων, πίσω από τις πόρτες, για να απομακρυνθούν αυγά, προνύμφες και ενήλικες ψύλλοι

• Τα χαλιά μπορεί να περιέχουν ψύλλους σε διάφορα στάδια. Το καθάρισμα με ηλεκτρική σκούπα σκοτώνει τις προνύμφες στα χαλιά, απομακρύνει τους ενήλικες ψύλλους και άλλα στάδια και διεγείρει την ανάδυση των ενηλίκων ψύλλων από τα -ανθεκτικά στα εντομοκτόνα- κουκούλια. Αμέσως μετά το σκούπισμα με ηλεκτρική σκούπα, συνιστάται ασφαλής απόρριψη της σακούλας ή του περιεχομένου του κάδου της σκούπας, μέσα σε καλά κλεισμένη πλαστική σακούλα, σε εξωτερικό κάδο απορριμμάτων
• Ο καθαρισμός των χαλιών με ατμό θα σκοτώσει πολλούς ενήλικες ψύλλους και νύμφες, αλλά κάποια από τα αυγά θα επιβιώσουν και θα εκκολαφθούν στη συνέχεια

4. Μετά το σκούπισμα με ηλεκτρική σκούπα, μπορεί να γίνει εφαρμογή κατάλληλων εγκεκριμένων τοπικών αντιψυλλικών σκευασμάτων στο περιβάλλον, υπό μορφή σπρέι, υγρού ή σκόνης, σε επιφάνειες και σε σημεία όπου μπορεί να κρύβονται ψύλλοι, σε εσωτερικούς χώρους, σε περιοχές που μπορεί να φιλοξενούν ενήλικες ψύλλους ή προνύμφες, με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια σε περιοχές όπου αναπαύονται ή περνούν χρόνο τα κατοικίδια ζώα, όπως π.χ. σε χαλιά, στο χώρο ανάπαυσης των ζώων, σε περιοχές κάτω και πίσω από κρεβάτια και άλλα έπιπλα, σοβατεπί, περβάζια, καλύμματα επίπλων

• Κατά την εφαρμογή τους θα πρέπει να τηρούνται αυστηρά οι σχετικές οδηγίες και προφυλάξεις ασφαλείας που αναγράφονται στην ετικέτα του σκευάσματος (π.χ. απομάκρυνση ζώων και ανθρώπων μέχρι να στεγνώσουν πλήρως οι επιφάνειες)
• Πριν την εφαρμογή εντομοκτόνων, θα πρέπει να προηγηθεί καλός καθαρισμός περιβάλλοντος, με ηλεκτρική σκούπα ή και καθαρισμός με ατμό.
• Μετά την εφαρμογή μπορεί να εξακολουθούν να υπάρχουν ψύλλοι για 2 εβδομάδες ή περισσότερο, καθώς τα τοπικά αντιψυλλικά εντομοκτόνα σκευάσματα δεν σκοτώνουν συνήθως τις νύμφες στα κουκούλια, από όπου αναδύονται νέοι ενήλικες ψύλλοι (εβδομάδες ή και μήνες μετά την εφαρμογή). Ως εκ τούτου, θα πρέπει να συνεχίζεται το σκούπισμα με ηλεκτρική σκούπα (ώστε να διεγείρεται η ανάδυση των νέων ενήλικων ψύλλων από τα κουκούλια, ώστε αυτοί να απομακρύνονται ή να έρχονται σε επαφή με τα εντομοκτόνα). 
• Ο επαναληπτικός ψεκασμός σε 5-7 ημέρες είναι απαραίτητος προκειμένου να ελεγχθεί ικανοποιητικά ο πληθυσμός

5. Σε εξωτερικούς χώρους, συνήθως δεν είναι απαραίτητη η εφαρμογή εντομοκτόνων, εκτός εάν εντοπίζονται μεγάλοι πληθυσμοί ψύλλων. Εάν τα κατοικίδια ζώα περνούν τον περισσότερο χρόνο τους σε εξωτερικό χώρο, μπορεί να χρειασθεί να ληφθούν μέτρα καταπολέμησης και στους χώρους όπου τα ζώα αναπαύονται, σιτίζονται ή κινούνται (σπιτάκια σκύλων, κάτω από υπόστεγα, κατά μήκος των φρακτών, δίπλα στην οικία), ενώ σπάνια είναι απαραίτητο να εφαρμοσθούν τα μέτρα αυτά σε όλη την αυλή ή σε ανοικτούς χώρους εκτεθειμένους στον ήλιο. Ο καθαρισμός του εξωτερικού χώρου θα πρέπει να περιλαμβάνει περιποίηση κήπου, με κοπή των χορταριών και απομάκρυνση οργανικών υπολειμμάτων από τα παρτέρια και κάτω από τους θάμνους

Σε κάθε περίπτωση, η γνώμη των ειδικών είναι απαραίτητη για τη σωστή αντιμετώπιση του προβλήματος

(Το μεγαλύτερος μέρος των παραπάνω πληροφοριών προέρχεται από οδηγίες του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας)